رساله نظريه صدق منطق دانان مسلمان

رساله كارشناسي ارشد

رشته الهيات گرايش فلسفه و كلام اسلامي

موضوع :

نظريه صدق منطق دانان مسلمان 

چكيده

درباره تئوري صدق در ميان فيلسوفان و منطق دانان جهان شش نظريه وجود دارد رايج ترين و قديمي ترين آنها نظريه مطابقت است كه سابقة آن به يونان و ارسطو مي‌رسد هر چند در آثار ارسطو به طور مستقل به اين بحث پرداخته نشده است. فلاسفه اسلامي به طور قطع و بدون ترديد به اين نظريه معتقدند و همچنين بسياري از فيلسوفان مغرب زمين در تعريف صدق قضايا به نظريه مطابقت قائلند.

اساس نظريه مطابقت اين است صدق قضيه عبارت از مطابقت آن با واقع و نفس الامر و اين مسأله مبتني بر دو اصل است اول اينكه واقعيتي هست و دوم اينكه ذهن ما قادر به كشف واقعيت مي‌باشد.

فيلسوفان غربي در مورد صدق به تئورهاي ديگر معتقدند كه اين تئوري‌ها عبارتند : 1- تئوري هماهنگي : اين نظريه به فلاسفه عقل گرا نسبت داده شده و آنها معتقدند كه صدق يك گزاره تنها به معناي سازگاري آن با نظامي از قضاياي ديگر عقلي است. و برخي از پوزيتويست‌ها از اين تئوري دفاع كرده‌اند و برخي از اينها معتقد بودند كه قضاياي حسي و تجربي صدقشان از راه مطابقت معلوم مي‌شود و قضاياي كه تجربي و حسي نيستند صدقشان بوسيله سازگاري آنها با گزاره‌هاي آزموده شده بدست مي‌آيد و بعضي از پوزيتويست‌ها معتقدند تنها راه آزمون صدق قضايا ارتباط دروني ميان خود باورها است.

2- تئوري عمل گرايانه : پيرس و جيمز و ديوئي از طرفداران اين تئوري هستند و آنها در معناداري معتقدند كه معناي يك لفظ عبارت از پيامد عملي يا تجربي آن.

3- تئوري زيادتي صدق : طرفداران اين نظريه معتقدند كه محمول صادق و كاذب زايد است و مي‌توان آنها را حذف كرد و هيچ تأثيري در جمله ندارند.

4- نظريه غير توصيفي صدق : معتقدان به اين تئوري مي‌گويند كه صدق و كذب كلمات توصيفي نيستند بلكه كلمات انجازي و تأييدي و انشايي هستند.

5- نظريه سمانتيكي صدق تارسكي : تارسكي ضمن قبول نظريه صدق ارسطويي با ارائه نظريه زبان و فرا زبان به بازسازي اين تئوري پرداخته تا از شبهات و پارادوكس‌هاي كه در زبان پيش مي‌آيند جلوگيري كند و از نظر وي صدق و كذب عناصر فرا زباني هستند در حاليكه راست و دروغ عناصر زباني هستند.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                             صفحه

فصل اول : مقدمه و پيشينه تاريخي

بخش اول : مقدمه و كليات و معاني حق و صدق نزد حكماي اسلامي

1-1-      مقدمه     3

1-2-      تعريف مسأله        3

1-3-      سوالهاي اصلي تحقيق          4

1-4-      فرضيه‌هاي تحقيق 4

1-5-      هدف‌هاي تحقيق     4

1-6-      روش تحقيق          4

1-7-      سابقه تحقيق          5

1-8-      معاني حق و صدق نزد حكماي اسلامي 5

1-9-      تمايز حق و صدق   6

1-9-1- راي مشهور حكماي اسلامي    6

1-9-2- نظريه برخي از فيلسوفان غربي           7

1-9-3- نظريه شهيد مطهري             8

بخش دوم : پيشينة تاريخي نظريه مطابقت صدق

2-1- سابقه نظريه مطابقت در يونان    10

2-1-1- مطابقت از نظر افلاطون        10

2-1-2- نظريه مطابقت از ديدگاه ارسطو           12

2-1-3- نظريه مطابقت از نظر فارابي 14

2-1-4- نظريه مطابقت از ديدگاه ابن سينا          15

2-1-5- نظريه مطابقت از ديدگاه سهروردي       16

بخش سوم : آيا نظريه مطابقت تعريف صدق است يا ملاك آن

3-1- تمايز تعريف صدق و ملاك صدق            19

3-2- ديدگاه برخي از فلاسفه اسلامي    20

3-3- ديدگاه برخي از فلاسفه غربي      21

3-4- نقد و بررسي             21

فصل دوم : تئوري صدق از نظر منطق دانان غربي

بخش اول : نظريه مطابقت

1-1-      توضيح نظريه مطابقت         25

1-1-1-  نظريه مطابقت در نظر منطق دانان جديد غرب    25

1-1-2-  مطابقت و اتميسم منطقي       25

1-1-3-  اشكالات نظريه مطابقت        29

بخش دوم : تئوري هماهنگي

2-1- تئوري هماهنگي يا سازگاري      35

2-2- اصل ارتباط دروني     36

2-3- درجات صدق            37

2-4- ايرادات نظريه هماهنگي           38

بخش سوم : تئوري عمل گرايانه

3-1- تئوري عمل گرايانه     37

3-2- نظريه شيلر   44

3-3- نقد و بررسي اين نظريه            45

بخش چهارم : تئوري زيادتي صدق

4-1- تئوري زيادتي صدق    49

4-2- اشكالات نظريه زيادتي صدق      50

بخش پنجم : نظريه غير توصيفي صدق             53

5-1- نظريه غير توصيفي صدق         53

5-2- اشكالات نظريه غير توصيفي صدق          56

بخش ششم : نظريه سمانتيكي صدق تارسكي

6-1- تبيين نظريه سمانتيكي تارسكي    56

6-1-1- مفهوم صدق به عنوان موضوع نظريه معنا شناختي تارسكي 58

6-1-2- تعريف صدق در نظريه معناشناسي تارسكي         63

فصل سوم : نظريه مطابقت صدق از نظر فيلسوفان و منطق دانان مسلمان

بخش اول : آيا مطابقت مربوط به علوم حضوري است يا حصولي

1-1-      تعريف علم حضوري وحصولي           79

1-2-      رابطه مطابقت با علم حضوري و حصولي          81

1-3-      راهيابي خطا در علم حضوري            83

بخش دوم : نظريه مطابقت به عنوان روش صدق در تصورات يا تصديقات       85

بخش سوم : رابطه خبر با صدق و كذب

3-1- تحليلي كه صدق و كذب پذيري را تعريف قضيه مي‌داند          91

3-2- تحليلي كه صدق و كذب پذيري را ملاك تمايز قضيه مي‌داند     92

3-3- اشكال پارادكس دروغگو بر هر دو تحليل    94

بخش چهارم : مناط صدق و كذب قضايا

4-1- بررسي اجمالي اختلاف حكما در تقسيم قضايا           97

4-2- صدق و كذب در انواع قضايا      101

4-2-1- قضاياي خارجيه      101

4-2-2- قضاياي ذهنيه         101

4-2-3- قضاياي حقيقيه        106

بخش پنجم : معاني نفس الامر             105

5-1- نفس الامر به معناي عالم امر و عقول مجرده            106

5-2- نفس الامر به معني في نفسه       108

5-3- نفس الامر به معناي عالم ثبوت اشياء         109

5-4- نقد و بررسي معاني ذكر شده از نفس الامر 110

بخش ششم : مطابقت در مباحث وجود ذهني

6-1- مطابقت در مباحث وجود ذهني    113

6-1-1- اهميت بحث وجود ذهني        113

6-1-2- تاريخچه وجود ذهني             113

6-1-3- تبيين نظريه وجود ذهني        114

6-1-4- آيا انحفاظ ماهيت از لوازم نظريه مطابقت است يا از مبناي آن            118

بخش هفتم : نظريه مطابقت از ديدگاه برخي از فيلسوفان مسلمان

7-1- نظريه ملاصدرا درباره مطابقت   123

7-2- حكيم سبزواري           125

7-3- علامه طباطبايي         126

7-4- شهيد مطهري            138

7-5- استاد مصباح يزدي      144

7-6- جمع بندي و نتيجه گيري           148